Door Wim Visscher

 

Het moet zo omstreeks 1907 zijn geweest dat de aandeelhouders van de te Amsterdam gevestigde N.V. Drentsche Landontginning Mij het besluit goedkeurden om een café te bouwen. Dit zou dan gebeuren op een van de terreinen van haar directeurswoning villa “La Paix”. Het werd gebouwd naast het (nog bestaande, maar al jaren als garage dienende) koetshuis. De brug over het Stieltjeskanaal lag in die tijd meer noordelijk en dat was pal voor de inrit naar het koetshuis. De directeur van de maatschappij, de heer L.B.J. Dommers, kon toen met zijn brik zo vanaf de brug naar binnen rijden. Later zou deze brug zuidelijker komen te liggen op de plek waar deze nu nog is. De koetsier van Dommers was toen Albert Braam. Hij zou de nieuwe pachter van het nieuwe café worden en meneer Dommers zorgde er in januari 1908 zelf voor dat aan het pand een drankvergunning kwam. Op de vergunning prijkt namelijk de naam L.B.J. Dommers als aanvrager voor de vergunning van het betreffende perceel! Het café stond op een gunstige plaats bij twee bruggen en bij de stopplaats van de Dedemsvaartse tram. Klandizie was dus verzekerd.

De foto toont een fraai met Jugendstil-achtige versiering uitgevoerd pand.

Op het uithangbord valt duidelijk te lezen: Vergunning A. Braam.

   

Het is een mooie zomerdag. Voor de fotograaf poseren enkele in het wit uitgedoste vrouwspersonen. Wellicht zijn het dochters van Braam. Het was in de tijd van de witte mode. Nonchalant leunt een man tegen zijn fiets aan de muur. Een vervaarlijk uitziende herdershond toont zijn tanden aan de fotograaf. Wat verder opvalt is dat er nogal wat fietsen tegen de muur van het café staan. Hun eigenaren zitten waarschijnlijk in het café.

Men kan zich afvragen wat voor belang de in Amsterdam wonende aandeelhouders van de Maatschappij erbij hadden om in Nieuw Amsterdam een café te stichten.

Het is waarschijnlijk dat Dommers zijn koetsier hiermee aan een nering wilde helpen. Dommers was zelf al op leeftijd en als burgemeester van Schoonebeek al een aantal jaren met pensioen. Zo heel veel werk als koetsier was er dus ook niet meer bij.

 

Kastelein

Overigens was er vroeger in deze omgeving al een café geweest. Dat was nog in de tijd dat de villa La Paix er nog niet stond. Op die plek was een café, waar later, in 1875, de villa voor is gebouwd. Het achterhuis van de villa was dus het aloude vroegere café waar toen de kastelein H. Bakker de scepter zwaaide. Toen L.B.J. Dommers uit Coevorden de nieuwgebouwde villa betrok, ging zijn moeder Carolina La Paix in dat voormalige café (achterhuis) wonen. Hiermee had het huis zijn caféfunctie verloren.

In de tijd dat het nog een horecabestemming had vonden er de veen-boekweitverhuringen in het Amsterdamse Veld plaats. Ook werden er de pachten van de veertig bovenveenboerderijtjes aan de Zuidersloot betaald.

Verder lagen er de bestekken van allerlei activiteiten in het Amsterdamse Veld ter inzage enz.

Het zal ongetwijfeld in de bedoeling hebben gelegen dat dit soort activiteiten ook weer in het nieuwe door Braam gepachte etablissement zouden gaan plaatsvinden. Dommers – zelf zoon van een caféhouder uit Coevorden – zal wel hebben geweten waar hij aan begon.

 

Prinselijk bezoek

Albert Braam heeft in ieder geval een heel belangrijke klant gehad. Deze was prins Hendrik der Nederlanden, de echtgenoot van koningin Wilhelmina. Over het doen en laten van de prins zijn tal van anekdotes in omloop, ook Nieuw Amsterdam is prins Hendrik niet vreemd geweest. Het is niet precies bekend in welk jaar de prins-gemaal ons dorp heeft bezocht. Wel is zeker dat dit in de jaren na 1905 moet zijn geweest omdat de koninklijke trein een rol in het verhaal speelt.

Omdat eerst in 1905 het Tweelingdorp werd opgenomen in het spoorwegverkeer, moet het prinselijk bezoek van na die tijd dateren. De prins, een liefhebber van onder meer boscultuur, moet in hofkringen te Apeldoorn hebben vernomen dat Dommers te Nieuw Amsterdam op dit punt zijn sporen had verdiend. Deze was al jaren boomplanter en hij had langs de wegen en aan de kanalen in het Amsterdamse Veld dubbele rijen beuken en eiken aangeplant. Omstreeks 1905 waren deze bomen al fors omhoog geschoten en aan Nieuw Amsterdam een bijzonder aanzicht gegeven. Veenkoloniën waren in die tijd doorgaans kaal en doods. Het Tweelingdorp maakte hierop een gunstige uitzondering. Niet voor niets waren er enkele boomkwekerijen gevestigd, te weten een van Dommers zelf aan de Kalkovenwijk (thans Ringlaan) en een van zijn zwager Gratama, kwekerij de Werkhorst te Veenoord.

Dit “groene karakter” van deze veenkolonie moet prins Hendrik ter ore zijn gekomen en hij wilde dit bijzondere fenomeen eens met eigen ogen gaan zien. Hij gaf de wens te kennen Dommers eens op te willen zoeken. Vandaar dat op een goede dag de koninklijke trein op het station Nieuw Amsterdam aankwam met enkel de prins als passagier. Hij was hier verder “incognito”, als onbekende zo te zeggen. Dat was overigens ook niet zo moeilijk, want men wist hier toch niet hoe hij er uitzag. Krantenfoto’s, televisie en bekende Nederlanders moesten toen nog uitgevonden worden.

Er was nog een overeenkomst tussen Dommers en de prins: ze waren beiden van Duitse komaf en zo waren er nog wat andere overeenkomsten, waar we het hier niet over zullen hebben. Wat er allemaal die dag is voorgevallen is niet overgeleverd. Men kan zich voorstellen dat bijvoorbeeld kwekerij de Werkhorst is bezichtigd en dat Dommers ongetwijfeld voortreffelijke wijn zal hebben geserveerd.

Wel is bekend dat de prins diep in de nacht door Albert Braam in de koets is afgevoerd naar het station waar de koninklijke trein nog op een zijspoor stond gerangeerd.

  

Vergunning voor de dode

Of de prins ook in het café Braam heeft gezeten is niet bekend. Mogelijk bestond die toen nog niet of stond die nog in de steigers. De prins zou Dommers overigens niet meer terugzien. In maart 1908 kwam Dommers vrij onverwacht te overlijden, dit was slechts twee maanden nadat hij de drankvergunning voor Albert Braam ten behoeve van zijn café had aangevraagd….

Anderhalf  jaar later verkocht de Amsterdamse maatschappij – ook de president-directeur S.A. Vening Meinesz, burgemeester van Amsterdam, was toen overleden – al haar bezittingen in het Amsterdamse Veld. Hieronder was ook het huis La Paix en het café. Albert Braam bleef echter in zijn café, waarvan hij de vergunning op zijn naam kreeg, en welk café hij ook in eigendom verkreeg. Lang zal er nog in het café zijn nagepraat over het prinselijk bezoek dat plaatsvond op een dag tussen september 1905 en maart 1908.

 

(Dit artikel is eerder verschenen in maandblad “de Tweelingdorper”.)

Ontstaan.

 

Het Tweelingdorp Nieuw Amsterdam/Veenoord aan de Verlengde Hoogeveensche Vaart telt ongeveer 7200 inwoners.

Sinds de herindeling op 1 januari 1998 behoort het dorp bij de gemeente Emmen.

De ontstaansgeschiedenis van beide dorpen is verschillend.

Veenoord ontstond i.v.m. met de aanleg van de Verlengde Hoogeveensche vaart rond 1859 als een kolonie van polderjongens. Later bij de vervening van het laagveengebied vestigden zich er ook veel turfmakers.

De veenkolonie Nieuw-Amsterdam ontstond meer zuidelijker.

Een aantal Amsterdamse beleggers kochten daar in 1850 een bijna 14 km lange en smalle veenstrook.

Dit was langs de grens met Schoonebeek. Zij vernoemden hun hier nieuw verworven gebied naar hun woonplaats het Amsterdamsche veld.

De door hen enkele jaren later gestichte nederzetting kreeg dan ook de vanzelfsprekende naam Nieuw-Amsterdam.

Toch kwam Nieuw-Amsterdam uiteindelijk noordelijker te liggen. Dit was aan de daar toen (1860) juist gereedgekomen Verlengde Hoogeveensche vaart.

Hier ontwikkelde ze zich samen met het aangrenzende Veenoord sterk. Er ontstond een grote bedrijvigheid.

Niet voor niets werd het zuidoost Drentse veengebied - n.a.v. de spectaculaire goudvondsten in Californië - in die jaren wel het Drents Californië genoemd.

Ook hier was 'goud' in de vorm van turven te delven.

Te Nieuw-Amsterdam was in de daarop volgende jaren de belangrijkste turfmarkt van Nederland gevestigd.

 

Er ontwikkelden zich tal van veenindustriële bedrijven zoals scheepswerven, kalkbranderijen, machinale turf- en turfstrooiselfabrieken en ook een aardappel­meelfabriek. Rond 1900 was eveneens de aansluiting op het tram- en spoorwegennet gevolgd.

Er stonden omstreeks diezelfde periode op een gegeven moment zelfs zes hotels in Nieuw Amsterdam/Veenoord.

Een ervan was het bekende logement Scholte, waar de schilder Vincent van Gogh in 1883 het grootste gedeelte van zijn Drentse periode doorbracht.

Dit is het tegenwoordige Van Gogh Huis. Ook werd er in het begin van de 20 e eeuw een imposant postkantoorgebouw gebouwd, terwijl het dorp daarnaast een eigen elektrische centrale rijk was.

Eveneens in de loop van de 20 e eeuw ontwikkelde Nieuw-Amsterdam door het gebruik van de kunstmest zich van veenkolonie tot landbouwkolonie. Er vestigden zich ook enkele vrij grote winkels.

Momenteel beschikt het dorp over een 45 ha groot industrieterrein met de toepasselijke naam 'De Tweeling'. Uitbreiding met 15 ha is in voorbereiding.

Nieuw Amsterdam/Veenoord ligt aan de spoorlijn Emmen-Zwolle en heeft goede verbindingen in alle richtingen.

Het heeft een sociaal cultureel centrum 'De Veurkamer', een sporthal en een woon- en zorgcentrum 'Oldersheem'.

 

 

20 juni 2012

Stolpersteine in Nieuw-Amsterdam/Veenoord

In Nieuw-Amsterdam en Veenoord zijn in de Tweede Wereldoorlog door, of tengevolge van het naziregime naar verhouding veel mensen om het leven gekomen door executies van, en confrontaties met verzetsmensen, door beschietingen en bombardementen en door vervolging van met name Joodse medeburgers.

De Joodse gemeenschap in onze dorpen die aan het begin van W.O. II nog bestond uit ongeveer 12 gezinnen, was na 1945 bijna geheel weggevaagd. 41 Joodse Nieuw- Amsterdammers en Veenoorders werden in deze oorlog, voornamelijk in concentratie kampen door de nazi’s vermoord.

 

Een onvoorstelbaar aantal voor een relatief kleine plaats.

Op 20 juni 2012 zijn deze omgekomen Joodse medeburgers herdacht, door voor de woning of plaats waar zij het laatst hebben gewoond een kleine gedenksteen, een zogenaamde Stolperstein te leggen.

In de Stolperstein, die van boven in messing is uitgevoerd, staat de naam, de geboortedatum en de datum en plaats waar hij of zij is omgekomen, gegraveerd.

 

De bedenker van de Stolpersteine is de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Op deze manier wil hij en willen ook wij de omgekomenen weer een plaats geven in onze gemeenschap: “Een mens is pas vergeten als zijn naam vergeten is.”

De 41 steentjes zullen door de kunstenaar zelf worden gelegd.

Stolpersteine betekent letterlijk 'struikelsteen', maar staat ook voor 'steen van de confrontatie'. Ze zijn bedoeld om de voorbijganger figuurlijk te laten struikelen en aan te zetten tot nadenken

 

De steentjes zijn op 20 juni 2012 gelegd voor:

1.Vaart NZ 46:

David van Rhijn, geb te Hoogeveen 13-12-1866, vermoord in Auschwitz op 26-10-1942

2.Vaart ZZ 36:

Levie (Leo) ten Brink, geb. Emmen op 21-01-1924, vermoord in Auschwitz op 30-09-1942

3.Vaart ZZ 54,

Abraham Kats, geb. Emmen 08-05-1887, Overleden tijdens onderduik op 01-12-1943.

Meinard Kats, geb. Emmen op 17-7-1916, vermoord in Auschwitz II (Birkenau) op 24-08-1942

4.Vaart ZZ 59,

Joseph Carel Denneboom, geb. Emmen 08-07-1902, vermoord in Auschwitz

tussen 5-11-1942 en 01-01-1946

Roosje Denneboom-Brommet, geb. Groningen 10-08-1905,

vermoord in Auschwitz op 05-11-1942

Amalia Denneboom, geb. Emmen 31-08-1928, vermoord in Auschwitz op 05-11-1942

Joël Denneboom, geb. Emmen 31-08-1930, vermoord in Auschwitz op 05-11-1942

Jozef Denneboom, geb. Emmen 26-09-1932, vermoord in Auschwitz op 05-11-1942

Benjamin Denneboom, geb. Emmen 01-03-1936, vermoord in Auschwitz op 05-11-1942

Louis Denneboom, geb. Emmen 04-07-1937, vermoord in Auschwitz 05-11-1942

Joël Denneboom, geb. Hardenberg 06-12-1869, vermoord in Auschwitz op 26-10-1942

 

5.Vaart ZZ 91,

Salomon Denneboom, geboren te Hardenberg op 15-03-1876,

vermoord op 19-10-1942 in Auschwitz

Saartje Denneboom-Zilverberg, geboren te Sleen op 19-04-1881,

vermoord op 19-10-1942 in Auschwitz

Izaak Denneboom, geboren te Sleen op 26-10-1905, vermoord op 01-09-1942 in Auschwitz

6.Zijtak WZ 26,

Simon Joseph Samson, geboren te Wittmund op 05-12-1877,

vermoord op 19-12-1943 te Theresienstadt

Goldine Samson Wallheimer, geboren te Aurich op 11-06-1879,

vermoord in omgeving Auschwitz op 25-10-1944

7 .Sportlaan 88,

Meijer Cohen, geb. Emmen 29-11- 1899,

vermoord Auschwitz IV (Blechhammer) op 21-01-1945

Miena Cohen-Van Coeverden, geb. Coevorden op 22-06-1902,

vermoord in Auschwitz op 08-10-1942

Hartog Cohen, geb. Emmen op 19-12-1923, vermoord in Auschwitz op 30-09-1942

Anna Cohen, geb. Coevorden 30-09-1926, vermoord in Auschwitz op 08-10-1942

Harry Joshua Cohen, geb. Coevorden 10-02-1928, vermoord in Auschwitz op 08-10-1942

Rika Cohen, geb. Emmen 17-08-1941, vermoord in Auschwitz op 08-10-1942

Hanna Cohen-Bierman, geb Sleen 10-08-1858, vermoord in Auschwitz op 08-10-1942

8.Sportlaan 102:

Heiman Denneboom, geb. Emmen op 04-05-1909, vermoord in Auschwitz

tussen 25-11-1942 en 28-02-1943

Bertha Denneboom-Valk, geb. Wildervank op 23-12-1912,

vermoord in Auschwitz op 29-10-1942

Salomon (Sally) Denneboom, geb. Emmen op 24-01-1939,

vermoord in Auschwitz op 29-10-1942

Levie Denneboom, geb. Emmen op 29-07-1940, vermoord in Auschwitz op 29-10-1942

9.Ringlaan 54,

Jacob Zilverberg, geboren te Coevorden op 12-12-1887, vermoord in Auschwitz op 12-10-1942

Roosje Zilverberg-Peereboom, geboren te Amsterdam op 21-04-1892,

vermoord op 12-10- 1942 te Auschwitz

Louis (Loete) Zilverberg, geboren in Altona op 06-09-1916,

vermoord in Auschwitz op 30-09-1942

Levie Zilverberg, geboren te Emmen op 19-12- 1925, vermoord op 30-09-1942 te Auschwitz

10.Schooldijk 14:

Hartog Valk, geb. Wildervank op 06-03-1890, vermoord in Auschwitz op 12-10-1942

Jonas Valk, geb. Wildervank 19-03-1917, vermoord in Auschwitz op 31-01-1943 

Izaäk Valk, geb. Emmen 03-11-1925, vermoord in Auschwitz op 30-09-1942 

Maurits Valk, geb. Emmen op 11-07-1930, vermoord in Auschwitz op 12-10-1942 

Jetta Valk-Valk, geb. Wildervank op 24-12-1882, vermoord in Auschwitz op 12-10-1942

 

11.Van Goghstraat 5.

 

Marcus Denneboom , geb. Emmen 29-12-1884, vermoord in Sobibor op 21-05-1943 

Carel Denneboom, geb. Emmen 09-03-1918, vermoord in Sobibor op 21-05-1943 

Roosje Jozep-Braaf, geb. Vlagtwedde 25-06-1870, vermoord in Sobibor op 14-05-1943 

Walter Nochum Cohen, geb. Rhaudermoor op 13-09-1910,

Vermoord in Auschwitz op 30-09-1942